Book I : Bala Kanda - The Youthful Majesties
Chapter [Sarga] 7
A6
l
al lz4m
Introduction
The truthful and upright characters of the ministers of Dasharatha are portrayed, who make the rulership meaningful with THEIR virtuous, skilful and efficient administration. Along with the political ministers, the religious ministry is also portirayed.
వాల్మీకి రామాయణము
బాలకాండము
యువతేజము
ఏడవ సర్గము
ఈ సర్గమునందు దశరధుని మంత్రుల యొక్క సత్యసంధత మరియు సత్య నిష్ఠ గురించి చెప్పబడింది. ఈ సద్గుణములతో వారు దశరధుని రాజ్య పాలన అర్ధవంతముగ నెరపి తమ సద్గుణములతో, నేర్పరితనముతో మరియు సామర్థ్యముతో దశరధుని పాలనను అర్ధవంతముగా నెరపుచుండిరి. రాజకీయంగానే కాక మత సంబంధమైన విషయములలో కూడా మంత్రులు ప్రతిభ చూపుచుండిరి.
***************************
ప్రధమ కాండము-ఏడవ సర్గము
శ్లోకము 1.
तस्य अमात्या गुणैर् आसन् इक्ष्ह्वकोस्तु महात्मनः |
मंत्रज्ञाः च इङ्गितज्ञाः च नित्यम् प्रिय हिते रताः ||
సత్య అమాత్య గుణైర్ ఆసన్ ఇక్ష్వాకోస్తు మహాత్మనః!
మంత్రఙ్ఞాః చ ఇంగితఙ్ఞః చ నిత్యమ్ ప్రియ హితే రతాః! 1-7-1
१-७-१
1. mahaaatmanaH tasya ikshwakuH tu = for great soul, to him, one born in Ikshwaku-s, Dasharatha; guNaiH = those with epitomised attribute; mantraj~naH cha = tactful, also; iN^gitaj~naH cha = adroit ones, also; nityam priya hite rataH = always, in welfare alone, obliged to; amaatyaa = ministers; aasan = are there.
The misters for the great soul from Ikshvaku kings of Emperor Dasharatha, are epitomised ones of their tactfulness, adroitness and are always obliged to undertake welfare activities of their king and the kingdom. [1-7-1]
ఆటవెలది
యుక్తి నీతి పరులు పంక్తి రధుని మంత్రి
వర్యు లెల్లరు జన హితమె మతము
ప్రభుని ప్రభుతయందుపాలన పటిమతొ
సూర్య వంశ కీర్త సకల దిశల!
...శ్లోకము 2
अष्टौ बभूवुः वीरस्य तस्य अमात्या यशस्विनः |
शुचयः च अनुरक्ताः च राजकृत्येषु नित्यशः || १-७-२
शुचयः च अनुरक्ताः च राजकृत्येषु नित्यशः || १-७-२
అష్టే బభూవుః వీరస్య తస్య అమాత్య యశస్విన్!
శుచయః చ అనురక్తాః చ రాజకృత్యేషు నిత్య యశః! 1-7-2
2. viirasya = of the valiant one; yashasvinaH = glorious king; tasya = his; shuchayaH = clean at heart; nityasaH = all time; raaja kR^ityeSu = in king' s, works; anuraktaaH cha = involved in, also; amaatyaaH = ministers; aSTaH bhabhuvuH = eight, are there.
Eight ministers are there for that valiant and glorious King Dasharatha, who are clean at heart and are involved in the works of the king and kingdom at all time. [1-7-2]
ఆటవెలది
ధీర పంక్తి రధుడు దివ్యమయిన రాజు
అష్ట మంత్రు లమిత నీతి పరులు
మనసు నిర్మలముగ మనసార ప్రభువుకు
ప్రభుని కార్య ములలొ బరగు వారు!
1-7-2
धृष्टिर् जयन्तो विजयो सुराष्ट्रो राष्ट्र वर्धनः |
अकोपो धर्मपालः च सुमंत्रः च अष्टमो अर्थवित् || १-७-३
अकोपो धर्मपालः च सुमंत्रः च अष्टमो अर्थवित् || १-७-३
శ్లోకము 3 , 4
దృష్టి, జయంతో, విజయో, సురాష్ట్రో రాష్ట్ర వర్ధనః
అకోపో, ధర్మపాలః, చ సుమంత్రః, చ అష్టమో అర్థావితు!! 1-7-3
ఋత్విజౌ ద్వౌ అభిమతౌ తస్యాః తామ్ ఋషి సత్తమౌ!
వశిష్ఠో వామదేవః చ మంత్రిణా చ తథా అపరే! 1-7-4
వచనం
దృష్టి, జయంత, విజయ, సురాష్ట్ర, రాష్ట్ర వర్ధన,, అకోప, ధర్మపాల, సుమంత్ర, అనెడి అష్ఠమ మంత్రులు, వశిష్ఠుడు, వామదేవుడు అనెడి
ఇరువురు వేద పండితులైన మత గురువులు, వీరు కాక మత సంబంధమైన సలహాలు చెప్పుటకు అనేకమంది ఇతర మతగురువులు దశరధుని ఆస్థానమును అలంకరించి యుండిరి.
ఆటవెలది
దృష్టి, రాష్ట్ర వర్ధ ధర్మపాల విజయ
జయతకోప యాది జటిలు లలర
వామదేవుని జత వశిష్ఠుడుయు కూడి
ఇతర మతగురువులు యుండి రచట!
3. dhR^iSTiH = Dhristi; jayantaH = Jayantha; vijayaH = Vijaya; suraaSTraH = Suraashtra; raaSTra vardhanaH = Raashtravardhana; akopaH = Akopa; dharmapaalaHcha = Dharmapaala, also; SumantraH = Sumantra; aSTamaH = eighth; abhavat = will be.
Dhristi, Jayantha, Vijaya, Suraashtra, Raashtravardhana, Akopa, Dharmapaala, are seven, and Sumantra is the eighth one. [1-7-3]
ऋत्विजौ द्वौ अभिमतौ तस्याः ताम् ऋषि सत्तमौ |
वशिष्ठो वामदेवः च मंत्रिणः च तथा अपरे || १-७-४
वशिष्ठो वामदेवः च मंत्रिणः च तथा अपरे || १-७-४
4. tasyaaH = to him, Dasharatha; vashiSTaH = Vashishta; vaamadevaH cha = Vamadeva, also; dvau = two; taam R^iSisattamau = those, saints, of eminence; abhimatau = acquiescent; R^itwijau = Vedic ritual-authorities; tathaa apare = like that, furthermore; mantriNaH cha = ministers, also [are there.]
Two venerable saints of eminence are religious ministers for they are authorities in Vedic rituals, namely Vashishta and Vamadeva, who are the acquiescent with religious matters, and apart from these two some more religious ministers are also there to King Dasharatha. [1-7-4]
सुयज्ञो अपि अथ जाबालिः काशय्पो अपि अथ गौतमः |
मार्कण्डेयः तु दीर्घायुः तथा कात्यायनो द्विजः || १-७-५
एतैः ब्रह्मर्षिभिर् नित्यम् ऋत्विजः तस्य पौर्वकाः |
मार्कण्डेयः तु दीर्घायुः तथा कात्यायनो द्विजः || १-७-५
एतैः ब्रह्मर्षिभिर् नित्यम् ऋत्विजः तस्य पौर्वकाः |
సుయఙ్ఞా అపి అథ జాబాలిః కశ్యపో అపి అథ గౌతమః !
మార్కండేయః తు దీర్ఘాయుః తథా కాత్యాయనో ద్విజః !!
1-7-5
ఏతేః బ్రహ్మర్షిభిః నిత్యమ్ ఋత్విజః తస్య పౌర్వకః!!
1-7-6 a
5, 6a. suyaj~no api = Suyajna, also; atha jaabaaliH = then, Jaabaali; kaashaypaH api = Kashyapa, also; atha gautamaH = then, Gautama; maarkaNDeyaH tu = Maarkandeya, also; diirghaayuH tathaa = Deerghaayu, like that; kaatyaayanaH = Kaatyayana; dvijaH= Brahman; etaiH = along with them; brahmarSibhiH = Brahma-sages; nityam = always; R^itvijaH = ritual scholars; tasya paurvakaaH = his ancestral pundits.
Suyajna, Jabaali, Kaashyapa, Gautama, Maarkandeya, Deerghaayu, and then Kaatyayana are the scholarly Brahmans acting as religious ministers, and along with them there are also Brahma-sages who are always the ancestral ritual scholars for Dasharatha's family. [1-7-5, 6a]
ఆటవెలది
బ్రహ్మ ఋషులు పెక్కు పంక్తి రధుని కొలువు
కశ్యపుండు మరియు కాత్య యనుడు
సుయజనుడునుకూడిసుజనులు
ఎనమండ్రు
సూర్య వంశమునకు సొబగు కూర్చ!
1-7-5, 1-7-6 a
विद्या विनीता ह्रीमंतः कुशला नियतेन्द्रियाः || १-७-६
श्रीमन्तः च महात्मनः शास्त्रज्ञा धृढ विक्रमाः |
कीर्तिमन्तः प्रणिहिता यथा वचन कारिणः || १-७-७
तेजः क्षमा यशः प्राप्ताः स्मित पूर्व अभिभाषिणः |
श्रीमन्तः च महात्मनः शास्त्रज्ञा धृढ विक्रमाः |
कीर्तिमन्तः प्रणिहिता यथा वचन कारिणः || १-७-७
तेजः क्षमा यशः प्राप्ताः स्मित पूर्व अभिभाषिणः |
విద్యా వినీతా హ్రీమంతః కుశలా నియతేంద్రియాః ! 1-7-6b
శ్రీమంత చ మహాత్మానః శాస్త్రఙ్ఞ దృఢ విక్రమః
కీర్తిమంతః ప్రణిహితా యయా వచన కారిణః!! 1-7-7
తేజా క్షమా యశః ప్రాప్తాః స్మిత పూర్వ అభి భాషణాః ! 1-7-8a
6b, 8a vidyaa viniita = in scriptures, well-versed; hriimantaH = shun bad deeds; kushalaaH = skilful; niyataH indriyaH = with regulated, senses; sriimantaH cha = affluent ones; mahaaatmanaH = great, souls; shastra j~naa = sciences, knowers of; dhR^iDha vikramaH = firmly, courageous; kiitrimantaH = distinguished, ones; praNihitaaH = quiet souls; yathaa vachana kaarinaH = as per, their word, doers of [true to their word]; tejaH kshamaa yashaH = they have magnificence, patience, fame; praaptaaH = valiant ones; smitaH puurva abhibhaashana = smile, afore, while, they converse.
All the ministers are well versed in scriptures, they shun bad deeds, skilful ones in their duties with their senses regulated. Those great souls are affluent, knowers of all sciences, firmly courageous, and they are distinguished and quiet-souls, and those ministers are true to their word. They are magnificent, patient and famed ones and they smile afore they converse. [1-7-6b, 8a]
అందరు మంత్రులు వేద వేదాంగములను క్షుణ్ణంగా పఠించిన వారును, దుష్ట కార్యములకు దూరంగా ఉండెడి వారును, తమ ఇంద్రియ నిగ్రహముతో కార్యనిర్వహణా నేర్పరులును అయి యుండిరి. ఆ మహాత్ములు ధన , ధాన్యములు సమృద్ధిగా కలవారును, సకలశాస్త్ర పారంగతులును, అత్యంత ధైర్యశాలురును, ప్రతిష్టాత్మకమైన వారును, శాంతి కాముకులును, మాటకు కట్టుబడి యుండడి వారును అయి యుండిరి. వారు అద్భుతమైన తేజోవంతులు, ఓర్పు కలవారు, యశోవంతులు, చెరగని చిరునవ్వుతో పలకరించు వారును అయియుండిరి.
కందము
మంత్రులందరు వేదము
వేదాంగములను పఠించి వినయము
మీరన్
సాధారణముగ సజ్జన
సాధుజనుల రీతి బరగెడు సామము
తోడన్!
क्रोधात् काम अर्थ हेतोर् वा न ब्रूयुर् अनृतम् वचः || १-७-८
तेषाम् अविदितम् किंचत् श्वेषु नास्ति परेषु वा |
क्रियमाणम् कृतम् वा अपि चारेण ఫअपि चिकीर्षितम् || १-७-९
तेषाम् अविदितम् किंचत् श्वेषु नास्ति परेषु वा |
क्रियमाणम् कृतम् वा अपि चारेण ఫअपि चिकीर्षितम् || १-७-९
క్రోధాతు కామ అర్ధ హేతోర్వా న బ్రూయుర్ అనుపమ వచః
1-7-8b
తేషామ్ అవిదితమ్ కించత్ శ్లేషు నాస్తి పరేషు
వా !
క్రియమాణమ్ కృతమ్ వాపి చారేణ అపి చికీర్షితమ్ !! 1-7-9
8b, 9. krodhaat kaama artha hetoH vaa = in anger, in greed, for monetary, reason of, either; anR^itam = untruthful; vachaH = words; na bruuyuH = never, they speak; teshaam = to them; a viditam = unknown; kimchat = a little; sveSu = in their own [country]; naasti = not there; pareSu vaa = in other [countries,] either; kriyamaaNam = that is happening; kR^ritam = already happened; vaa api = either, that too; chaareNa = through agents; chikiirSitam = that is going to be undertaken [by others, is not there.
They never speak untruthful words in anger or in greed or for monetary reasons either. There is nothing unknown to them, even a little, in their own country or in the others either, or about everything that is happening or has happened, or that is going to happen, for they know them through agents. [1-7-8b, 9]
వారు క్రోధముతో కాని, దురాశతో కాని, ధనాశతో కాని ఎప్పుడూ మాటలాడెడి వారు కాదు. తమ దేశమున కాని, పరదేశమున కాని సూక్ష్మ సమాచారము కూడా వారి దృష్టికి రాకుండా పోయెడిది కాదు. ఏ సమయమునైనా జరిగెడిది కాని, తత్పూర్వం జరిగినది కాని, భవిష్యత్తులో జరుగబోయేడిది కాని వారు గూఢచారుల ద్వారా తెలుసు కొనెడి వారు.
कुशला व्य्वहारेषु सौहृदेषु परीक्षिताः |
प्राप्त कालम् यथा दण्डम् धारयेयुः सुतेषु अपि || १-७-१०
प्राप्त कालम् यथा दण्डम् धारयेयुः सुतेषु अपि || १-७-१०
కుశలా వ్యవహారేషు సౌహార్దేషు పరీక్షితాః!
ప్రాప్త కాలమ్ యథా దణ్డమ్ ధార్యేయుః సుతేషు అపి !
1-7-10
10. vyavahareSu = in administration; kushalaaH = efficient; sauhR^ideSu = in their friendships; pariikshitaaH = well examined [by the king]; sutaH api = to their sons, even; praapta kaalam yathaa = comes, time, according to [if situation demands]; daNDam dhaarayeyu = punishment, they impose.
They are efficient in administration and their friendships are well examined by the king, and those ministers impose punishment even on their own sons, if situation demands it. [1-7-10]
పరిపాలనయందు కార్యదక్షులు. చక్రవర్తి ఎల్లవేళలా వారి స్నేహితులను నిశితంగా పరిశీలించెడి వారు. తత్కారణముగా, మంత్రులు అవసరమును బట్టి తమ పుత్రులను సైతము శిక్షించుటకు వెనుకాడెడి వారు కాదు.
कोश संग्रहणे युक्ता बलस्य च परिग्रहे |
अहितम् च अपि पुरुषम् न हिंस्युर् अविदूषकम् || १-७-११
अहितम् च अपि पुरुषम् न हिंस्युर् अविदूषकम् || १-७-११
కోశ సంగ్రహణే యుక్తా బలస్య చ పరిగృహే!
అహితమ్ చ అపి పురుషమ్ న హింస్యుర్ అవిదుషకమ్!
1-7-11
11. kosha samgrahaNe yukataa = treasury, in collections, dutiful; balasya cha parigrahe = of armies, also, militarising; a hitam cha api puruSam = unfriendly, also, even, a person; a vi duushakam = not, really, blameworthy; na himsyuH = do not, torture.
In collections to their treasury and to militarise their armies they are dutiful, even an unfriendly person will not be tortured, if he were not really blameworthy. [1-7-11]
కోశాగారము నింపుటయందు, సైనికులను నియమించి, శిక్షణ నిచ్చుట యందు వారు నిపుణత చూపెడి వారు. తప్పు చేయని వారిని వారెట్టి పరిస్థితి యందైననూ హింసించెడి వారు కాదు.
वीराः च नियतोत्साहा राज शास्त्रम् अनुष्ठिताः |
शुचीनाम् रक्षितारः च नित्यम् विषय वासिनाम् || १-७-१२
शुचीनाम् रक्षितारः च नित्यम् विषय वासिनाम् || १-७-१२
వీరాః చ నియతోత్సాహ రాజ శస్త్రమ్ అనుష్ఠితాః!
శుచీనామ రక్షితారః చ నిత్యమ్ విషయ వాహినామ్ !
1-7-12
12. viiraH = valiant; niyata utsaaha = engineered enthusiasm; raaja shaastram = political science; anuSTitaaH = administrators of; viSaya vaasinaam = in kingdom, dwelling ones [subjects of kingdom.]; suchiinaam = clean persons; nityam = at all times; rakshitaaraH = protectors.
They are valiant ones with engineered enthusiasm, administrators of political science, clean persons and protectors of subjects of their kingdom at all times. [1-7-12]
వారు సాంకేతిక నైపుణ్యం కలిగిన ధీరోదాత్తులు, రాజనీతి శాస్త్ర కోవిదులు, రాజనీతి ప్రకారమే పాలన చేసేది వారు, నిర్మల హృదయులు అయియుండి ప్రజలను ఎల్లవేళలా కాపాడెడి వారు.
ब्रह्म क्षत्रम् अहिंसन्तः ते कोशम् समपूरयन् |
सुतीक्ष्ण दण्डाः संप्रेक्ष्य पुरुषस्य बलाबलम् || १-७-१३
सुतीक्ष्ण दण्डाः संप्रेक्ष्य पुरुषस्य बलाबलम् || १-७-१३
బ్రహ్మ క్షత్రమ్ అహింసనః తే కోశమ్ సమ పూరయన్
సుతీక్ష్ణ దండాః సంప్రేక్ష్య పురుషస్య బలా బలమ్!! 1-7-13
13. brahma kshatram = Brahmans, Kshatriya-s; te a himsantaH = they, do not, persecute; kosham samapuurayan = treasury, to fill up; puruSasya = person's; bala a balam = strength, weakness; samprekshya = after assessing; sutiikshNa danDaaH = high, degree, punishment givers.
They do not persecute Brahman-s and Kshatriya-s to fill-up the treasury, and high degree punishments will be given on assessing that person's, or the offender's strength and weakness. [1-7-13]
వారు బ్రాహ్మణులను , క్షత్రియులను
शुचीनाम् एक बुद्धीनाम् सर्वेषाम् संप्रजानताम् |
न आसीत् पुरे वा राष्ट्रे वा मृषा वादी नरः क्वचित् || १-७-१४
न आसीत् पुरे वा राष्ट्रे वा मृषा वादी नरः क्वचित् || १-७-१४
శుచీనామ్ ఏక బుద్ధీనామ్ సర్వేషామ్ సంప్రజానతామ్!
న ఆశీత్ పురే వా రాష్ట్రేవా మృషావాదీ నరః క్వచిత్ !! 1-7-14
14. suchiinaam = decent ones; ekabudhinaam = one, minded, [in league with]; sarveSaam = all of them; samprajaanataam = administering; kwachit = anywhere; pure vaa raaSTre vaa = in capital, or, in kingdom, either; mR^iSa vaadii naraH = lies, speaking, person [liar]; na aasiit = is not, there.
All of those ministers are clean administrators of kingdom, and are in league with each other, as such there is none anywhere, either in capital or in country, a liar. [1-7-14]
कश्चिन् न दुष्टः तत्र आसीत् पर दार रतिर् नरः |
प्रशांतम् सर्वम् एव असीत् राष्ट्रम् पुरवरम् च तत् || १-७-१५
प्रशांतम् सर्वम् एव असीत् राष्ट्रम् पुरवरम् च तत् || १-७-१५
15. tatra = there; duSTaH = evil-minded; para daara ratoH naraH = in other's, wife, interested, man; kaschit na aasiit = anyone, none, is there; sarvam raaSTram = all, kingdom; tat pura varam cha = that, capital, also; prashaantam eva aasiit = undisturbed, only, it is there.
None with an evil-mind or with an interest in other man's wife is there, and thus on whole in the kingdom and also like that in the capital, there is an undisturbed society. [1-7-15]
सु वासस सु वेषाः च ते च सर्वे शुचिव्रताः |
हितार्थः च नरेन्द्रस्य जाग्रतो नय चक्षुषा || १-७-१६
हितार्थः च नरेन्द्रस्य जाग्रतो नय चक्षुषा || १-७-१६
16. te cha sarve = they, also, all; su vaasasaH = well dressed; su veshaaH cha = well decorated, also; suchi vrataaH = decency, observing; narendrasya hitaarthaH cha = of king, in the interest of, also,; naya chakshuSaa = truthful-eyed; jaagrataH = are diligent.
Well-dressed and well-decorated and they the ministers of King Dasharatha, observe decency in the interest of the king and also of the kingdom, with diligence and with a truthful-eye. [1-7-16]
गुरोर् गुण गृहीताः च प्रख्याताः च पराक्रमे |
विदेशेषु अपि विज्ञाता सर्वतो बुद्धि निश्चयाः || १-७-१७
विदेशेषु अपि विज्ञाता सर्वतो बुद्धि निश्चयाः || १-७-१७
17. guroH = from their mentor, mother, father and teachers; guNa gR^ihiitaH = good qualities, acquired; paraakrame = expertise; prakyaataH = renowned; sarvataH = in all affairs; buddhi nischayaH = intellectual, determinations; videsheSu api = in foreign countries, also; vij~naataaH = famous.
They acquired good qualities from their mentors and they are renowned by their expertise, and even in foreign countries they are famous for their intellectual determinations in all affairs. [1-7-17]
अभितो गुणवन्तः च न च आसन् गुण वर्जिताः |
सन्धि विग्रह तत्वज्ञाः प्रकृत्या संपदान्विताः | १-७-१८
सन्धि विग्रह तत्वज्ञाः प्रकृत्या संपदान्विताः | १-७-१८
18. abhitaH = versatile; guNavantaH cha = virtuous ones, also; na cha aasan = not, also, there is; guNa varjitaaH = virtue, discarded ones; sandhi = truce; vigraha = war; tatvaj~naH = determiners; prakR^ityaa = by nature; sampada anvitaaH = opulence, possessing.
Versatile and virtuous are they the ministers and there is none who discarded his virtuosity, and they are the determiners of truce or war, and by their nature they possess opulence. [1-7-18]
मंत्र संवरणे शक्ताः शक्ताः सूक्ष्मासु बुद्धिषु |
नीति शास्त्र विशेषज्ञाः सततम् प्रिय वादिनः || १-७-१९
नीति शास्त्र विशेषज्ञाः सततम् प्रिय वादिनः || १-७-१९
19. mantra samvaraNe shaktaaH = strategies, their confidentiality, capable of; shaktaaH = capable of; suukshmaasu = micro-affairs; buddhiSu = applying mind; niiti shaastra vishesha j~naH = moral, science, comprehensively, known; satatam priya vaadinaH = always, gentle, articulators.
They are capable to keep up the confidentialities of strategies, and also capable to apply their mind even in micro-affairs, and they know moral science comprehensively, and above all, they are gentle articulators. [1-7-19]
ईदृशैः तैः अमात्यैः च राजा दशरथोऽनघः |
उपपन्नो गुणोपेतैः अन्वशासद् वसुंधराम् || १-७-२०
उपपन्नो गुणोपेतैः अन्वशासद् वसुंधराम् || १-७-२०
20. anaghaH = exalted - [here, not sinless, but exalted king]; dasarathaH = Dasharatha; guNa upetaiH = good-natured; iidR^ishaiH = suchlike [that efficacious]; taiH amaatyaiH cha = with those, ministers, also; upapannaH = accompanied with; vasundharaam = the earth; anvashaasat = ruled.
Accompanied with such of those effectual and good-natured ministers the exalted king Dasharatha ruled the earth. [1-7-20]
अवेक्षमाणः चारेण प्रजा धर्मेण रक्षयन् |
प्रजानाम् पालनम् कुर्वन् अधर्मम् परिवर्जयन् || १-७-२१
विश्रुतः त्रिषु लोकेषु वदान्यः सत्य संगरः |
स तत्र पुरुषव्याघ्रः शशास पृथ्वीम् इमाम् || १-७-२२
प्रजानाम् पालनम् कुर्वन् अधर्मम् परिवर्जयन् || १-७-२१
विश्रुतः त्रिषु लोकेषु वदान्यः सत्य संगरः |
स तत्र पुरुषव्याघ्रः शशास पृथ्वीम् इमाम् || १-७-२२
20-21. puruSa vyaaghraH = manly, tiger [most generous among people]; chaareNa avekshyamaa = by spies, observing; prajaaH = people; rakshyan = to protect; dharma = virtuously; prajaanaam paalanam kurvan = to people, good rule, to give; a dharmaan pari varjayan = unrighteousness, entirely, giving up; vadaanyaH = generous; satya sanagaraH = truthful, avowedly; triSu lokeSu vishrutaH = in three, worlds, renowned; pR^ithviim imaam = the earth, this one; saH = he, Dasharatha; tatra = from there; shashaasa = ruled.
He that most generous one among men, Dasharatha, while observing through spies, and to protect people righteously, and to give a good governance to them, he forsook unrighteousness and became a generous king avowed to truthfulness alone, and thus he that Dasharatha ruled the earth, which rulership is renowned in all the three worlds. [1-7-21,22]
न अध्यगच्छत् विशिष्टम् वा तुल्यम् वा शत्रुम् आत्मनः |
मित्रवान् नत सामन्तः प्रताप हत कण्टकः |
स शशास जगत् राजा दिवि देव पतिर् यथा || १-७-२३
मित्रवान् नत सामन्तः प्रताप हत कण्टकः |
स शशास जगत् राजा दिवि देव पतिर् यथा || १-७-२३
23. mitravaan = one who has many friends; nata saamanta = subdued, provincial kings; prataapa hata kanTakaH = by valour, eliminated, thorniness; aatmanaH = to himsef; vishiSTam vaa = a superior one, either; tulyam vaa = equal one, or; shatrum = an enemy; na adhyagacChat = not encountered; divi devapatiH yathaa = in Heaven, Indra, like; saH shashaasa jagat = he, ruled, the world.
Emperor Dasharatha has not encountered either a superior or an equal in his kingship, and to him there are many friends, subdued are his provincial kings and eliminated is thorniness by his own valour. He thus ruled the world like Indra would in Heaven. [1-7-23]
तैः मंत्रिभिः मंत्र हितेः निविष्टैः
वृतोऽनुरक्तैः कुशलैः समर्थैः |
स पार्थिवो दीप्तिम् अवाप युक्तः
तेजोमयैः गोभिः इव उदितः अर्कः || १-७-२४
वृतोऽनुरक्तैः कुशलैः समर्थैः |
स पार्थिवो दीप्तिम् अवाप युक्तः
तेजोमयैः गोभिः इव उदितः अर्कः || १-७-२४
24. mantra hite niviSTaiH = in stratej~n, conducive, concerned; anuraktaiH = interested in; kushalaiH = well skilled; samarthaiH = efficient; taiH mantribhiH = with those, ministers; vR^itaH = surrounded by, in the company of; saH = he; paarthiva = king; uditaH arkaH [yathaa] = rising, Sun [as with]; yuktaH tejomayaiH gobhiH yuktaH = along with, resplendent, sunrays, having; diiptim avaapa = brilliance, obtained.
In the company of those ministers, who are conducive to the strategies, interested in the king and subjects as well, skilful and efficient ones, he that King Dasharatha obtained brilliance, like the rising Sun along with resplendent sunrays. [1-7-24]
